Unutulma Hakkı

Unutulma hakkı, en kısa şekli ile kişinin internet arama sonuçlarında kendisi ile ilgili çıkan haber, fotoğraf, video, bilgi vb. gibi verilerin artık internet arama sonuçlarında olmasını istememe hakkıdır. Unutulma hakkını kişilik haklarının korunmasına ilişkin olarak temel talep hakkından ayıran nokta; unutulma hakkının yöneldiği içeriğin internet ortamında bulunmasının hukuki ve meşru bir sebebe dayanıyor olmasıdır. Unutulma hakkının kullanılması ile internet ortamında hukuki olarak meşru şekilde yer alan içeriğe artık arama motorlarında ulaşılamıyor olması sonucu ortaya çıkacaktır. Unutulma hakkı kısaca hukuka uygun içeriğin arama motorlarında listelenmemesini¹ talep hakkı olarak da betimlenebilir.

i. Avrupa'da Unutulma Hakkı

Avrupa hukukunda "the right to be forgotten/the right to oblivion" olarak tanımlanan kavram dilimize unutulma hakkı olarak geçmiştir.

Unutulma hakkı Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü ("GDPR")² madde 17'de düzenlenen bir hak olmakla birlikte Türk mevzuatında açıkça yer almamaktadır. GDPR madde 17 uyarınca unutulma hakkı, right to erasure ('right to be forgotten') başlığı altında düzenlenmiş olup ilgili kişinin kendisi ile ilgili kişisel verilerin herhangi bir gecikmeye mahal verilmeksizin silinmesini veri sorumlusundan talep etme hakkının bulunduğu ve maddede sayılan hallerden birinin geçerli olması durumunda veri sorumlusunun kişisel verileri herhangi bir gecikmeye mahal vermeksizin silme yükümlülüğünün bulunduğu belirtilmiştir³.

Google'ın yayınladığı şeffaflık raporuna göre⁴ Avrupa Birliği Adalet Divanı tarafından 13 Mayıs 2014 tarihinde verilmiş karar⁵ uyarınca kullanıcıların Google ve benzeri arama motorlarından, kendi adlarını içeren sorgu sonuçlarının kaldırılmasını talep etme hakları mevcuttur. Listede çıkan sonuçların yetersiz, alakasız ya da artık alakasız veya aşırı olmaları halinde arama motorunun kişinin sadece özel hayatı değil kamusal yaşamı ve çıkarları da göz önüne alınarak işbu karara uyum sağlanması gerekmektedir. Rapora göre sadece kişinin adı ile ilgili olarak çıkan listedeki sayfalar arama sonucundan kaldırılır. Google talep halinde tüm Avrupa sınırları içerisinde ilgili sonuçları kaldırdığını açıklamaktadır. İşbu rapor uyarınca 29 Mayıs 2014 tarihinden bu yazının yazıldığı 22 Eylül 2020 tarihine kadar geçen sürede toplam 969.836 listeden kaldırma talebi ve 3.802.540 listeden kaldırılması talep edilen URL sayısı mevcuttur. Talepte bulunulan kategorilerin %88,6'sı özel şahıs talebidir. ⁶

ii. Türkiye'de Unutulma Hakkı

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında⁷ doğrudan düzenlenmeyen unutulma hakkı, 5. madde olan "insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmak" başlığı altında Devlet'e pozitif bir yükümlülük getirmiştir. Anayasanın Kişinin Hakları ve Ödevleri başlıklı ikinci bölümünde yer alan Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı (madde 17), kişi hürriyeti ve güvenliği (madde 19) ve Özel hayatın gizliliğine (madde 20) ilişkin hükümleri amaçsal yorum metodu kapsamında değerlendirdiğimiz zaman unutulma hakkının varlığı da kabul edilmiş olacaktır.

Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi ("AYM") tarafından verilen bazı kararlar ışığında unutulma hakkının evrensel bir hak olduğu ve her bireyin bu hakka haiz olduğu şeklinde hükümler verilmiştir. Nitekim ne 24.03.2016 tarihli ve 29677 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununda ("KVKK")⁸ ne de 04.05.2007 tarihli ve 26530 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi Ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda ("Kanun")⁹ Unutulma hakkı doğrudan düzenlenmemiştir.

31 Temmuz 2020 tarihli ve 7253 sayılı Resmî Gazetede¹⁰ yayımlanan değişiklikler ile Kanuna eklenen hükümler uyarınca unutulma hakkında doğrudan olmasa da dolaylı olarak değinildiği görülmektedir. İçeriğin yayından çıkarılması ve erişimin engellenmesi başlığı olan 9. Maddeye 10. Fıkra olarak bir hüküm eklenmiştir. Eklenen fıkra şu şekildedir:

"İnternet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle kişilik hakları ihlal edilenlerin talep etmesi durumunda hâkim tarafından, başvuranın adının bu madde kapsamındaki karara konu internet adresleri ile ilişkilendirilmemesine karar verilebilir. Kararda, Birlik tarafından hangi arama motorlarına bildirim yapılacağı gösterilir."

Görüldüğü üzere unutulma hakkı terimi doğrudan geçirilmemiş olup unutulma hakkının tanımına uygun olan bir hüküm olarak kanuna eklenmiştir. İşbu değişiklikler ile Kanun 1 Ekim 2020 tarihinde yürürlüğe girecektir.

Unutulma hakkı içeriğin internet ortamından kaldırılmasını talep hakkı değildir. Dr. Mehmet Bedii Kaya'nın hazırlamış olduğu Unutulma Hakkı¹¹ başlıklı yazısında da belirtmiş olduğu üzere, unutulma hakkı internet ortamında yer alan olan içeriğin arama motorlarında listelenmemesini (delisting) talep hakkıdır.

Örneğin, beş sene önce hakkında çıkan bir gazete haberi sebebiyle adını Google'a yazdığında bu haberi gören kişi unutulma hakkını kullanmak suretiyle adını arama motoruna yazıldığında artık ilgili haber metnini görmeyecektir. Kişiye ilişkin haber internet ortamından tamamen silinmiş olacak ve kişi bir başka tabirle internet ortamında yeni bir sayfa açmış olacaktır.

Unutulma hakkı öncelikle politikacılar, siyasetçiler, devlet adamları açısında çok önemli bir hak olmakla beraber geçmişte yaşadığı, ilişiği bulunan olaylarla anılan vatandaşlar açısından da önem arz etmektedir. Yukarıda da değindiğimiz üzere unutulma hakkı aynı yaşam hakkı gibi evrensel nitelikte bir hak olup ülkelerin mevzuatlarında düzenlenmemiş olsa dahi her bireyin bu hakkını kullanmasını devlet sağlamak zorundadır. Burada devletin pozitif bir yükümlülüğü bulunmaktadır.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 17.06.2015 tarihli ve E.2014/4-56, K.2015/1679 Sayılı kararında unutulma hakkı aşağıdaki şekilde açıklanmıştır.

"...Unutulma hakkına gelince; unutulma hakkı ve bununla ilişkili olan gerektiği ölçüde ve en kısa süreliğine kişisel verilerin depolanması veya tutulması konuları, aslında kişisel verilerin korunması hakkının çatısını oluşturmaktadır. Her iki hakkın temelinde bireyin kişisel verileri üzerinde serbestçe tasarruf edebilmesini, geçmişin engeline takılmaksızın geleceğe yönelik plan yapabilmesini, kişisel verilerin kişi aleyhine kullanılmasının engellenmesini sağlamak yatmaktadır. Unutulma hakkı ile geçmişinde kendi iradesi ile veya üçüncü kişinin neden olduğu bir olay nedeni ile kişinin geleceğinin olumsuz bir şekilde etkilenmesinin engellenmesi sağlanmaktadır. Bireyin geçmişinde yaşadığı olumsuz etkilerden kurtularak geleceğini şekillendirebilmesi bireyin yararına olduğu gibi toplumun kalitesinin gelişmişlik seviyesinin yükselmesine etkisi de tartışılmazdır.

Unutulma hakkı; üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olumsuz olayların bir süre sonra unutulmasını, başkalarının bilmesini istemediği kişisel verilerin silinmesini ve yayılmasının önlemesini isteme hakkı olarak ifade edilebilir..."

Yukarıdaki açıklamalar ışığında unutulma hakkının kişisel verilerin korunması hukuku ile bağdaştığını ve bu hususta kişilerin haklarını korumak maksadıyla ilgili içeriklerin internet ortamı üzerinden silinmesi bir nevi kişinin internet ortamında yeni bir sayfa açması imkânını tanımaktadır.

Kişilerin Ad ve Soyadı ile Arama Motorları Üzerinden Yapılan Aramalarda Çıkan Sonuçların İndeksten Çıkarılmasına Yönelik Talepler ile ilgili olarak Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 23/06/2020 Tarihli ve 2020/481 Sayılı Kararında unutulma hakkından bahsedilmektedir. Kurul, ilgili kararda Türk Anayasası ve Avrupa mevzuatları ile kararlara değinilmiş ve Türk vatandaşlarının da bu hakkı kullanabilmeleri açısından kriterler¹² yayınlamıştır.

iii. Unutulma Hakkı ve İçeriğe Erişimin İnternet Ortamında Kaldırılmasını İsteme Hakkı

Unutulma hakkı ve içeriğe erişimin internet ortamında kaldırılmasını isteme hakkı iki farklı haktır. İçeriğe erişimin engellenmesi durumunda işbu içeriğe erişimin sınırlandırılarak belirli kişiler veya belirli konumlarda veya belirli sunucular üzerinden girebilme ve içeriğe halen erişebilme imkânları bulunmaktadır. İşbu içeriğe erişimin engellenmesi genel olarak ilgili URL'ye erişimin engellenmesi vasıtasıyla yapılmakla birlikte https'ye geçiş ile bu yöntem geçerliliğini yitirmiştir. Türkiye özelinde söz konusu erişimin engellenmesi adına tüm web sitesine erişim engellenmektedir. Buna rağmen DNS ayarlarının değiştirilmesi, VPN kullanılması gibi yöntemler ile içeriğe erişim her zaman mümkündür çünkü işbu içerik internet ortamında var olmaya devam etmektedir.

İçeriğin internet ortamında kaldırılması için Kanun'da belirtildiği üzere talep üzerinde içerik ve yer sağlayıcılar tarafından yapılabilmektedir. Kanun içerik ve yer sağlayıcılara bu kapsamda belirli yükümlülükler getirmiş ve 24 saat içerisinde ihlale sebep olan içeriğin kaldırılması için süre tanımıştır. Süreye uyulmadığı takdirde yine kanun tarafından para cezaları öngörülmüştür. Yeni düzenlemeler ile gelen Sosyal Ağ Sağlayıcı (bknz. 5651 Sayılı Kanun ve Sosyal Ağ Sağlayıcı yazısı¹³), kendisine bildirilen içeriğin çıkarılması veyahut içeriğe erişimin engellenmesi kararlarını uygulayacaktır.

iv. Unutulma Hakkının Sınırı

Unutulma hakkının sınırları nerede başlar, kişinin unutulma hakkının kullanılması ile kamu yararı arasındaki denge nasıl sağlanacaktır? Gerek Avrupa Uygulaması gerek Türk hukukunda uygulanacak yeni düzenlemeler gerek insan hakları hukuku kapsamında gerekse ifade özgürlüğü kapsamında unutulma hakkının sınırlarının tartışılması gerekmektedir. Zira her somut olayda bu dengenin korunması önem arz etmektedir. Ağustos 2020 tarihli güncel bir Sulh Ceza Hakimliği kararı¹⁴ ile cinsel saldırı suçundan hüküm giymiş milli bir güreşçinin unutulma hakkını kullanarak arama motorlarından kendisi ile ilgili hükmedildiğine dair tüm haberlerin kaldırılmasını talep etmiş ve mahkeme tarafından bu istek kabul edilmiştir. Mahkeme verdiği kararda, Anayasa Mahkemesinin devletin bireye 'geçmişte yaşadıklarının başkaları tarafından öğrenmesini engelleyerek yeni bir sayfa açma olanağı verme' konusunda sorumluluğu bulunmasına dayanmıştır. Söz konusu sayfalar kişinin unutulma hakkını kullanması ile kaldırılmış olsa da bu seferde arama motorlarında kişinin adı yazıldığında bu haberlerin kaldırılması için unutulma hakkını kullandığına dair haberler çıkmaktadır. Bu sebeple de unutulma hakkının bir hukuk devleti olarak hem teoride hem de pratikte en doğru şekilde düzenlenerek uygulanması önem arz etmektedir.

Unutulma hakkının sınırlarının iyi belirlenmesi gerekmektedir, bu sınırın tek boyutlu olarak değil hem kamu hem kişiler hem de hakkaniyet ölçeğinde değerlendirmek gerekmektedir. Herkesin unutulma hakkını talep edebiliyor olması ifade özgürlüğü ve kamunun bilgi edinme hakkını zedeleyebilecektir. Unutulma hakkının sınırlarının her somut olayda ayrıca çizilmesi gerekmekle beraber kamuyu ilgilendiren ve bilgi sahibi olunması gereken konularda bireyin menfaatlerinin mi yoksa kamunun menfaatinin mi ön planda olması gerektiğinin takdiri mahkemeler tarafından verilmelidir. Bunun için de unutulma hakkının hukuki düzenlemeleri Türk Hukukunda daha net bir şekilde çizilmelidir. Sadece kamu yararı değil aynı zamanda da unutulma hakkını talep edecek kişilerin hayatlarında yeni bir sayfa açmalarının da kişilik hakkı çerçevesinde irdelenmesi ve menfaat dengesi sonucunda doğru kararın verilmesi gerekmektedir.

Footnotes

1. Delisting/the right to de-referencing

2. General Data Protection Regulation

3. https://gdpr-info.eu/art-17-gdpr/

4. https://transparencyreport.google.com/eu-privacy/overview

5. http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=152065&doclang=en

6. https://transparencyreport.google.com/eu-privacy/overview?hl=tr

7. https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf

8. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6698.pdf

9. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5651.pdf

10. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/07/20200731-1.htm

11. https://www.mbkaya.com/hukuk/unutulmahakki.pdf

12. https://www.kvkk.gov.tr/SharedFolderServer/CMSFiles/68f1fb19-5803-4ef8-8696-f938fb49a9d5.pdf

13. https://kavlak.av.tr/tr/5651-sayili-kanun-ve-sosyal-ag-saglayici/

14. Antalya Korkuteli Sulh Ceza Hakimliği 13 Ağustos 2020 tarihli ve 2020/344 işlem numaralı karar

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.